Sàng lọc thính lực cho trẻ sơ sinh

Mất thính lực có thể xảy ra ở một hoặc cả hai tai. Các trẻ giảm hoặc mất thính lực gặp rất nhiều khó khăn trong giao tiếp, cả bằng lời nói và ngôn ngữ cử chỉ, gia tăng các rối loạn hành vi. Việc sàng lọc sớm, phát hiện và điều trị kịp thời mang lại những lợi ích rất thiết thực cho trẻ và gia đình. 

Sàng lọc thính lực sau sinh là gì?

Sàng lọc khiếm thính  là phương pháp sử dụng máy để đo âm ốc tai (OAE) cho trẻ sơ sinh đây là phương pháp có giá trị để đánh giá chức năng của ốc tai.

Phương pháp đo âm ốc tai không ảnh hưởng đến sức nghe hay tai hay sức khỏe của trẻ, hoàn toàn không gây đau đớn cho trẻ.

Khi nào nên đi khám thính lực cho trẻ sau sinh

Trong khoảng thời gian sau 24 giờ đến 72 giờ sau sinh đối với trẻ sơ sinh bình thường.

Một số nhận định cho rằng, sau 2 ngày thì tỷ lệ đo lại lần 2 giảm thấp còn 5 – 6 % so với thực hiện sau 1 ngày tuổi là 11%.

Sàng lọc thính giác cho trẻ sơ sinh nên được tiến hành muộn nhất trong vòng 1 tháng sau khi sinh, chẩn đoán xác định trong vòng 3 tháng sau sinh và tiến hành can thiệp ( nếu trẻ bị nghe kém) trong vòng 6 tháng sau sinh.

Sàng lọc thính giác cho trẻ sơ sinh nên được tiến hành muộn nhất trong vòng 1 tháng sau khi sinh

7 nguyên nhân dẫn đến tình trạng trẻ mất thính lực sau sinh

Mẹ mắc bệnh lý khi mang thai 

Những bà mẹ mắc một số bệnh lý, bị nhiễm trùng khi mang thai: nhiễm cytomegalovirus, rubella (sởi Đức), giang mai, herpes, toxoplasmosis (bệnh mèo cào) con sinh ra có nguy cơ mất thính lực cao hơn những trẻ khác.

Tiền sử gia đình có người mắc bệnh

Người trong gia đình, người chăm sóc trẻ có vấn đề về nghe, nói, ngôn ngữ hoặc chậm phát triển thì bé sinh ra cũng có nguy cơ mất thính lực cao hơn những trẻ khác.

Mẹ có tiếp xúc hay sử dụng các thuốc trong thời kỳ mang thai

Các bà mẹ có tiếp xúc hay sử dụng các thuốc, ví dụ các kháng sinh mạnh điều trị nhiễm khuẩn thuộc nhóm aminoglycosides (gentamycin, kanamycin) nhiều hơn 5 ngày, hóa liệu pháp chống ung thư, hoặc hóa chất độc hại có thể gây ảnh hưởng đến thính lực.

Đẻ non hoặc nhẹ cân

Trẻ đẻ non hoặc sinh nhẹ cân (cân nặng khi sinh dưới 1500g) có các dấu hiệu của suy hô hấp sau đẻ, và phải thông khí hỗ trợ kéo dài ảnh hưởng đến thính lực của trẻ.

Vàng da

Trẻ bị vàng da do tăng bilirubin, viêm màng não, trẻ có chỉ số Apgar sau đẻ thấp bất thường cấu trúc ở đầu, mặt, cấu trúc bất thường của tai ngoài và tai giữa.

Chỉ số Apgar sau đẻ thấp

Những trẻ rất yếu khi sinh, có điểm Apgar từ 0-3 điểm trong 5 phút hoặc những trẻ không tự thở trong 10 phút cũng gây nên nguy cơ mất thính lực ở trẻ sơ sinh.

Những nguy cơ bất thường khác

• Bilirubin máu cao ở ngưỡng phải chỉ định thay máu.
• Viêm màng não mủ, viêm não.
• Những trẻ mắc các bệnh nhiễm trùng có gây ra nghe kém như quai bị, sởi.
• Chấn thương đầu đặc biệt với những chấn thương gãy dọc và ngang xương thái dương.
• Bất thường sọ mặt bao gồm những bất thường về hình thái học của vành tai, ống tai, không có nhân trung, đường chân tóc thấp. 
• Bất thường cấu trúc ở đầu, mặt, cấu trúc bất thường của tai ngoài và tai giữa. 
• Những yếu tố nguy cơ từ thời kì sơ sinh có liên quan đến nghe kém tiếp nhận (CMV, thở máy kéo dài từ 10 ngày trở lên và các bệnh di truyền).
• Có dấu hiệu hoặc những triệu chứng liên quan đến những hội chứng có suy giảm sức nghe như hội chứng Waardenburg hoặc Usher.
• Trẻ với những bệnh thoái hóa thần kinh như u xơ thần kinh, động kinh, Friedreich’s ataxia, Huntington’s chorea, Werding-Hoffmann, Charcot-Marie- Tooth.

Tuy nhiên, ngay cả những trẻ không có các yếu tố nguy cơ này, vẫn có khả năng mất thính lực, vì thế chương trình sàng lọc cần áp dụng cho mọi trẻ sơ sinh trước khi ra viện về nhà.

Biểu hiện nghi ngờ trẻ bị khiếm thính

Trẻ không có những biểu hiện phát triển ngôn ngữ sau đây cần được chú ý theo dõi về thính lực

Giai đoạn từ lúc sinh đến 3 tháng tuổi

• Giật mình hoặc khóc khi nghe tiếng động lớn
• Có vẻ đang lắng nghe tiếng nói
• Phát ra âm thanh như “ô…ô”

Giai đoạn từ 3 – 6 tháng tuổi

• Thức dậy khi nghe tiếng động thình lình
• Nhận ra tiếng nói quen thuộc
• Thích lục lạc hoặc các đồ chơi khác phát ra tiếng
• Dõi mắt theo âm thanh
• Bắt đầu bi bô tập tành nói chuyện

Giai đoạn từ 6 – 9 tháng tuổi

• Quay đầu về phía có âm thanh
• Bắt đầu bắt chước các âm thanh tiếng nói, trẻ bập bẹ các âm thanh khác nhau “ba – ba”, v.v
• Có đáp ứng khi nghe gọi tên

Giai đoạn từ 9 – 12 tháng tuổi

• Lặp lại những từ ngữ và âm thanh đơn giản
• Phản ứng lại trước tiếng hát hoặc tiếng nhạc
• Gọi đúng từ “mẹ” hoặc “ba”

Ngoài ra nếu bé có những biểu hiện sau đây, mẹ cũng có thể lưu ý về khả năng thính lực của trẻ:

• Không thấy trẻ có sự tiến triển trong phát âm hoặc trẻ chậm nói
• Trẻ kêu đau tai ( có thể do viêm tai giữa)
• Trẻ không nhận biết hoặc khó nhận biết âm thanh từ đâu vọng đến
• Trẻ nói quá nhỏ hoặc quá lớn tiếng
• Trẻ mở tivi hoặc vặn máy nghe nhạc quá lớn
• Trẻ thể hiện những khó khăn trong giao tiếp hoặc trong học tập
  

  Trẻ không nhận biết hoặc khó nhận biết âm thanh từ đâu vọng đến

Các dấu hiệu này không nhất thiết là trẻ bị khiếm thính nhưng nếu thấy trẻ có một hoặc một số dấu hiệu như trên cần cho trẻ đi khám ngay. Khi phát hiện sớm trẻ bị khiếm thính sớm, bạn cần hợp tác với các Bác sĩ tai mũi họng, các chuyên gia về thính lực trẻ em để có thể phối hợp với nhau giúp trẻ phát triển.

Phương pháp sàng lọc thính lực

Đo lường âm thanh thoát ra từ ốc tai (otoacoustic emission – OAE)

Khi ốc tai nhận được âm thanh, tín hiệu sẽ phát đi tới não. Thêm vào đó, có 1 âm thanh riêng biệt khác phát ra từ ốc tai quay trở lại ống tai. Chính âm thanh này được gọi là âm thanh kiểu tiếng vọng “thoát ra” từ ốc tai.

Âm thanh “thoát ra” này được ghi lại qua microphone và trở thành hình ảnh trên màn hình.Nếu có sự xuất hiện đáp ứng “thoát ra” cho những âm thanh quan trọng nhất cho sự phát triển khả năng nghe nói sau này ở mức độ cho phép, đứa trẻ được đánh giá là đã vượt qua thử nghiệm.

Thử nghiệm thường kéo dài khoảng 5-8 phút.

Đánh giá đáp ứng âm của cuống não (auditory brainstem response – ABR)

Đo lường các xung điện từ tai tới não khi đáp ứng với âm thanh, đo độ gắn bó của toàn bộ hệ thống nghe từ tai đến não.

Các kích thích âm thanh được truyền tới não và các điện cực sẽ ghi lại thành các sóng trên màn hình.

Có thể xác định được mất thính lực ở tần số âm thanh nào

Nếu chỉ với mục đích sàng lọc, người thực hiện có thể chỉ dùng 1 âm thanh tương tự như tiếng click nhỏ.

Thử nghiệm thường kéo dài khoảng 5-10 phút

Lựa chọn giữa 2 phương pháp sàng lọc OAE và ABR?

Cả 2 phương pháp đều có độ chính xác cao, không xâm nhập hay đau đớn, tự động và không đòi hỏi sự quan sát chủ quan nào với sự đáp ứng của trẻ. Sử dụng phương pháp nào tùy theo sự chọn lựa của chương trình sàng lọc và huấn luyện .

Đo lường theo OAE thường đơn giản hơn, ít tốn kém hơn tuy nhiên tỷ lệ dương tính giả cao hơn so với tỷ lệ dương tính giả của ABR khi được thực hiện trong vòng 3 ngày đầu sau khi bé được chào đời. Sự khác biệt này là do phương pháp OAE nhạy cảm hơn với dịch ối hay chất gây đọng lại trong tai rất thường thấy ở trẻ.

Thông thường, các bác sĩ sẽ tiến hành sàng lọc khiếm thính bằng phương pháp đo âm ốc tai (OAE) kết hợp điện thính giác thân não (ABR). 

Làm gì khi kết quả sàng lọc thính lực “không như ý”?

Nếu kết quả sàng lọc thính lực ghi nhận không đạt yêu cầu trong lần đo đầu tiên, bố mẹ sẽ được hướng dẫn để đưa con đi sàng lọc lại lần thứ 2 sau 12 giờ hoặc trước khi xuất viện.

Nếu lần thứ 2 kết quả vẫn không đạt, bố mẹ sẽ được hướng dẫn để đưa trẻ đi khám và đánh giá lại tại cơ sở chuyên khoa về thính lực trẻ em để được chẩn đoán xác định và tư vấn.

Bố mẹ hãy bình tĩnh khi nhận được kết quả “không như ý” như trên vì một số lý do khách quan sau:

• Trẻ quấy khóc khi làm sàng lọc sẽ gây nhiễu cho thiết bị đo
• Môi trường đo có nhiều tiếng động cũng gây nhiễu
• Bên trong tai của trẻ có dịch hoặc chất bẩn như chất gây hoặc máu còn sót lại từ trong cuộc đẻ

Tầm quan trọng của việc sàng lọc thính lực cho trẻ sơ sinh

Việc phát hiện trẻ bị khiếm thính muộn sẽ làm việc điều trị và giúp trẻ phát triển ngôn ngữ rất khó. Sàng lọc khiếm thính cho trẻ sơ sinh giúp phát hiện từ rất sớm những trẻ có vấn đề về thính giác để kịp thời can thiệp, điều này có ý nghĩa rất quan trọng với sự phát triển ngôn ngữ và khả năng nói của trẻ trong những năm đầu đời của trẻ. Trẻ bị khiếm thính nếu được phát hiện và can thiệp sớm sẽ có thể nghe, nói và phát triển như trẻ bình thường.

Trẻ bị suy giảm thính lực nếu không được phát hiện và can thiệp sớm (tốt nhất là trước 2 tuổi)  sẽ không thể phục hồi ngôn ngữ như trẻ bình thường. Đây là nguyên nhân dẫn tới khó khăn trong học tập, giao tiếp và ảnh hưởng đến tâm lý xã hội của trẻ.Vì vậy, sàng lọc nghe kém sớm là vô cùng cần thiết đối với quá trình phát triển của trẻ.

Nếu trẻ được phát hiện mất thính lực muộn (từ 2 – 3 tuổi) có thể gặp khó khăn trong phát âm, phát triển ngôn ngữ và nhận thức so với các trẻ bình thường, có thể phải gánh chịu những khuyết tật vĩnh viễn như bị câm, điếc,  không thể sửa chữa được về khả năng phát âm, phát triển ngôn ngữ và nhận thức.

Nếu trẻ được phát hiện mất thính lực muộn có thể gặp khó khăn trong phát âm, phát triển ngôn ngữ

Hầu hết các trường hợp mất thính lực vĩnh viễn là do sự phá hủy hoặc mất chức năng của thần kinh thính giác dẫn truyền tín hiệu âm thanh từ tai trong tới não. Tuy nhiên, chỉ khoảng một nửa trong số đó là có thể xác định được nguyên nhân, trong đó khoảng 50% là các lý do mắc phải trong quá trình mang thai và sinh đẻ và khoảng một nửa còn lại là do các nguyên nhân có yếu tố di truyền. 

Đối với các gia đình có con bị khiếm thính, hành trình tìm kiếm lại âm thanh, khôi phục lại âm thanh để trẻ nghe được nói được thực sự rất kỳ công và đòi hỏi sự kiên trì của các bậc làm cha mẹ. Bác sĩ cũng khuyến cáo gia đình nên cho bé tham gia sàng lọc khiếm thính sớm. Trong trường hợp nghi ngờ trẻ khiếm thính phải đi khám chuyên sâu để được những chuyên gia về thính học tư vấn chứ không tự ý tìm hiểu, nghe các phương thuốc dân gian, bởi lẽ để điều trị hiệu quả cho trẻ là 3 đến 5 năm đầu.

Con người phát triển ngôn ngữ bằng cách nghe. Thính giác là cơ sở để xây dựng các kĩ năng cảm xúc – xã hội, nhận thức, đọc hiểu và các kỹ năng học tập. Do đó, khuyến nghị được đưa ra cho các bậc cha me: Mất thính lực cần phải được xác định và điều trị nếu có thể trước khi trẻ được 6 tháng tuổi.

Đăng ký tư vấn khám Tai – Mũi – Họng cho bé tại:

**Lưu ý: Những thông tin cung cấp trong bài viết của Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Người bệnh không được tự ý mua thuốc để điều trị. Để biết chính xác tình trạng bệnh lý, người bệnh cần tới các bệnh viện để được bác sĩ thăm khám trực tiếp, chẩn đoán và tư vấn phác đồ điều trị hợp lý.

Theo dõi fanpage của Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc để biết thêm thông tin bổ ích khác: https://www.facebook.com/BenhvienHongNgoc/