Một trong những bệnh lý gan mật khá phổ biến là bệnh sỏi ống mật. Bệnh này đặc trưng bởi tình trạng ống mật bị tắc nghẽn do có sỏi trong ống mật chủ gây nên nhiều triệu chứng cho người bệnh.
Sỏi ống mật chủ là bệnh gì?
Sỏi ống mật chủ là tình trạng xuất hiện các viên sỏi trong đường ống dẫn mật từ gan và túi mật xuống tá tràng.
Có thể phân loại sỏi ống mật chủ thành 2 loại chính dựa theo thành phần:
Sỏi cholesterol
Sỏi sắc tố
Sỏi ống mật chủ có số lượng và kích thước khác nhau tùy mỗi người. Ngoài sỏi trong ống mật, người bệnh còn xuất hiện sỏi ở những vị trí khác như túi mật, đường mật trong gan.
Triệu chứng của bệnh sỏi ống mật chủ
Các triệu chứng điển hình của sỏi ống mật chủ bao gồm: đau hạ sườn phải, sốt và vàng da:
Đau hạ sườn phải
Thường xuất hiện sau ăn 1 – 2h hoặc xảy ra tại bất kì thời điểm nào trong ngày. Mức độ đau ngày càng kéo dài và lan rộng, đau lan lên ngực hoặc ra sau lưng, có thể kéo dài đến 2-3 giờ. Cơn đau xảy ra do việc di chuyển của sỏi hay do tăng co bóp ống mật, tăng nhu động túi mật và tăng áp lực đường mật.
Sốt
Người bệnh bị sốt do vi khuẩn phát triển khi dịch mật bị ứ trệ. Lúc này, vi khuẩn sẽ tiết ra nội độc tố dẫn đến sốt cao 39 – 40°C kèm run lạnh vã mồ hôi. Tình trạng sốt cao thường xuất hiện sau 2 – 3h xảy ra các cơn đau quặn.
Vàng da
Nguyên nhân vàng da do dịch mật bị tắc nghẽn và ứ đọng ở gan, bilirubin trong dịch mật vào máu gây vàng da, vàng niêm mạc mắt.
Ngoài những triệu chứng phổ biến kể trên, người bị sỏi ống mật còn xuất hiện một số triệu chứng khác như: Nôn, buồn nôn, ngứa, vàng mắt, nước tiểu vàng sẫm, phân bạc màu.
Nguyên nhân gây sỏi ống mật chủ
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến bệnh sỏi ống mật chủ. Trong đó, phải kể đến những nguyên nhân chính dưới đây:
Do nhiễm khuẩn, nhiễm kí sinh trùng
Khi dịch mật ứ trệ, vi khuẩn phát triển gây tổn thương thành đường mật làm cho các tế bào bị viêm loét bong vào dịch mật, làm kết tủa một số thành phần của dịch mật (sắc tố mật, muối mật) dẫn đến hình thành sỏi trong ống mật.
Ngoài ra, còn có trường hợp giun mang theo trứng hoặc xác giun chui lên ống mật và trở thành chỗ cho sắc tố mật lắng đọng bám vào, dần hình thành sỏi.
Do sỏi từ đường mật trong gan hoặc túi mật di chuyển xuống ống mật.
Có nhiều trường hợp người bệnh mắc sỏi ống mật chủ là do sỏi từ đường mật trong gan hoặc túi mật di chuyển/rơi vào ống mật chủ.
Sỏi từ túi mật di chuyển xuống ống mật chủ
Yếu tố nguy cơ gây bệnh sỏi ống mật chủ
Nguy cơ bị sỏi ống mật chủ sẽ có tỷ lệ cao hơn ở người có tiền sử sỏi mật, bệnh túi mật và ngay cả với những người đã cắt túi mật. Sau đây là các yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển sỏi ống mật chủ:
Béo phì
Chế độ ăn ít chất xơ, cao calo, ăn nhiều chất béo
Phụ nữ mang thai
Ăn chay kéo dài
Giảm cân nhanh trong thời gian ngắn
Ít hoạt động thể chất
Bên cạnh đó là những yếu tố nguy cơ không thể thay đổi bao gồm:
Tuổi: Người lớn tuổi thường có nguy cơ cao bị sỏi mật.
Giới tính: Phụ nữ có nhiều khả năng có sỏi mật.
Tiền sử gia đình: Người thân bị sỏi ống mật chủ thì bạn có nguy cơ mắc bệnh cao hơn người khác.
Biến chứng của bệnh sỏi ống mật chủ
Sỏi ống mật chủ nếu không được điều trị sớm có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm.
Biến chứng cấp tính
Thấm mật phúc mạc: Chỗ tắc của ống mật chủ xuất hiện mật ứ đọng, thấm qua thành ống mật vào ổ bụng.
Viêm phúc mạc mật: Dịch mật và vi khuẩn tràn vào ổ bụng do vỡ túi mật hoặc thủng ống mật gây nên nhiễm trùng ổ phúc mạc,
Viêm mủ đường mật và áp xe gan đường mật: Viêm mủ đường mật do ứ đọng mật và nhiễm trùng: dịch mật đen đục, có mùi thối và lẫn mủ. Viêm mủ đường mật dẫn đến việc hình thành các ổ áp xe nhỏ ở gan, biểu hiện sốt cao, rét run, gan to và đau…
Chảy máu đường mật: Thành ống mật bị loét do sỏi và áp xe, khiến ống mật bị nối liền với mạch máu trong gan. Triệu chứng nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen, chảy máu thường kéo dài, dai dẳng và thành từng đợt
Viêm tụy cấp do sỏi mật: Sỏi xuất hiện ở đoạn cuối ống mật hoặc sỏi chít vào cơ Oddi; khi khám điểm sườn thắt lưng có cảm giác đau, amylaza máu và nước tiểu tăng cao.
Viêm thận cấp sỏi mật (Hội chứng gan thận): Triệu chứng đi tiểu ít, vô niệu, vàng da tăng dần, urê và creatinin máu tăng cao. Đây là biến chứng nặng có thể gây tử vong.
Sốc nhiễm khuẩn đường mật: Người bệnh bị hội chứng tắc mật, sốt cao dao động, mạch nhanh nhỏ > 120 lần/phút, huyết áp giảm, cấy máu có vi khuẩn, chủ yếu là gram (-). Biến chứng có tỷ lệ tử vong cao.
Viêm đường mật là biến chứng nguy hiểm của bệnh sỏi ống mật
Phương pháp chẩn đoán bệnh sỏi ống mật chủ
Nếu tần suất, mức độ xuất hiện các triệu chứng ngày càng tăng thì người bệnh nên đến cơ sở y tế để thực hiện một số xét nghiệm giúp chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh và có phương pháp điều trị phù hợp, kịp thời.
Xét nghiệm sinh hóa máu.
Xét nghiệm nước tiểu.
Chụp X – quang ổ bụng, đường mật.
Siêu âm nội soi.
Chụp cộng hưởng từ (MRCP).
CT – Scan.
Phương pháp điều trị bệnh sỏi ống mật chủ
Nội khoa
Đặt ống mũi mật.
Bồi hoàn nước và điện giải đường tĩnh mạch.
Kháng sinh diệt vi trùng Gram âm và kỵ khí.
Giảm đau.
Vitamin K, huyết tương đông lạnh nếu có rối loạn đông máu.
Ngoại khoa
Nguyên tắc điều trị sỏi đường mật là lấy hết sỏi và bảo đảm lưu thông đường mật tốt, các phương pháp điều trị áp dụng bao gồm:
Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP).
Dẫn lưu đường mật xuyên gan qua da.
Phẫu thuật mở OMC lấy sỏi kinh điển.
Một số phương pháp dẫn lưu đường mật khác như tạo hình cơ vòng Oddi, nối OMC – tá tràng,…
Trong đó, nội soi mật tụy ngược dòng ERCP là kỹ thuật nội soi tiên tiến, đã được chứng minh có hiệu quả cao và được ứng dụng rộng rãi tại các quốc gia có y học phát triển như Mỹ, Nhật…. Tuy nhiên, đây cũng là kỹ thuật cao, đòi hỏi bác sĩ có tay nghề nhiều năm và trang thiết bị hiện đại. Do đó, ở Việt Nam, chỉ một số bệnh viện thực hiện được kỹ thuật này, trong đó có bệnh viện Hồng Ngọc.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Cảnh Bình - Trưởng khoa Tiêu hóa, BVĐK Hồng Ngọc là một trong những chuyên gia hàng đầu về nội soi tiêu hóa, đặc biệt là kỹ thuật phức tạp như nội soi mật tụy ngược dòng ERCP. Với hơn 35 năm kinh nghiệm tu nghiệp trong và ngoài nước, bác sĩ Nguyễn Cảnh Bình đã thực hiện thành công hàng nghìn ca can thiệp khó, giúp bệnh nhân tắc ống mật tránh được các cuộc đại phẫu phức tạp.
Nội soi mật tụy ngược dòng đặt stent dẫn lưu 70% đường mật cho bệnh nhân 68 tuổi ở tình trạng nguy kịch, thể trạng kém do sốt cao nhiều ngày
Nội soi mật tụy ngược dòng lấy thành công sỏi đúc khuôn, sỏi ống mật chủ, giúp bệnh nhân 52 tuổi, tiền sử 4 lần mổ mở thoát khỏi một ca đại phẫu lớn
Nội soi mật tụy ngược dòng lấy thành công 4 viên sỏi lớn ở ống mật chủ cho bệnh nhân quốc tịch Pháp 77 tuổi, có nhiều bệnh lý nền như viêm tụy cấp mức độ nặng, đái tháo đường type 2, tăng huyết áp, bệnh lý tim mạch - mạch vành, tuyến giáp, hội chứng ngưng thở khi ngủ.
Và hàng trăm bệnh nhân mắc sỏi ống mật chủ, viêm tắc đường mật,... khác.
PGS.TS.BS Nguyễn Cảnh Bình - Chuyên gia Tiêu hóa hơn 35 kinh nghiệm và ekip thực hiện nội soi mật tụy ngược dòng lấy sỏi OMC và dẫn lưu đường mật
Biện pháp ngăn ngừa sỏi ống mật chủ
Sỏi ống mật chủ có thể tái phát sau phẫu thuật. Vì vậy để ngăn ngừa sỏi ống mật, cần thực hiện các biện pháp dưới đây:
Hạn chế sử dụng nhiều chất béo bão hòa. Thay vào đó, hãy bổ sung nguồn chất béo tốt.
Ăn nhiều chất xơ, hoa quả chứa vitamin C, hạn chế đường bột.
Uống nhiều nước.
Hạn chế uống rượu bia, cà phê.
Tập thể dục, vận động thường xuyên.
Tránh giảm cân đột ngột mà hãy giảm một cách từ từ.
**Lưu ý: Những thông tin cung cấp trong bài viết của Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Người bệnh không được tự ý mua thuốc để điều trị. Để biết chính xác tình trạng bệnh lý, người bệnh cần tới các bệnh viện để được bác sĩ thăm khám trực tiếp, chẩn đoán và tư vấn phác đồ điều trị hợp lý cũng như kê đơn thuốc hiệu quả tốt nhất.
Trung tâm Tiêu hóa – Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc
Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc Phúc Trường Minh – Số 8 Châu Văn Liêm, Nam Từ Liêm, Hà Nội
Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc – 55 Yên Ninh, Ba Đình, Hà Nội
Phòng khám Hồng Ngọc Tasco Long Biên – Tầng 3, tòa B, Tasco Megamall, 07- 09 Nguyễn Văn Linh, Long Biên, Hà Nội
Một trong những bệnh lý gan mật khá phổ biến là bệnh sỏi ống mật. Bệnh này đặc trưng bởi tình trạng ống mật bị tắc nghẽn do có sỏi trong ống mật chủ gây nên nhiều triệu chứng cho người bệnh.
Sỏi ống mật chủ là bệnh gì?
Sỏi ống mật chủ là tình trạng xuất hiện các viên sỏi trong đường ống dẫn mật từ gan và túi mật xuống tá tràng.
Có thể phân loại sỏi ống mật chủ thành 2 loại chính dựa theo thành phần:
Sỏi cholesterol
Sỏi sắc tố
Sỏi ống mật chủ có số lượng và kích thước khác nhau tùy mỗi người. Ngoài sỏi trong ống mật, người bệnh còn xuất hiện sỏi ở những vị trí khác như túi mật, đường mật trong gan.
Triệu chứng của bệnh sỏi ống mật chủ
Các triệu chứng điển hình của sỏi ống mật chủ bao gồm: đau hạ sườn phải, sốt và vàng da:
Đau hạ sườn phải
Thường xuất hiện sau ăn 1 – 2h hoặc xảy ra tại bất kì thời điểm nào trong ngày. Mức độ đau ngày càng kéo dài và lan rộng, đau lan lên ngực hoặc ra sau lưng, có thể kéo dài đến 2-3 giờ. Cơn đau xảy ra do việc di chuyển của sỏi hay do tăng co bóp ống mật, tăng nhu động túi mật và tăng áp lực đường mật.
Sốt
Người bệnh bị sốt do vi khuẩn phát triển khi dịch mật bị ứ trệ. Lúc này, vi khuẩn sẽ tiết ra nội độc tố dẫn đến sốt cao 39 – 40°C kèm run lạnh vã mồ hôi. Tình trạng sốt cao thường xuất hiện sau 2 – 3h xảy ra các cơn đau quặn.
Vàng da
Nguyên nhân vàng da do dịch mật bị tắc nghẽn và ứ đọng ở gan, bilirubin trong dịch mật vào máu gây vàng da, vàng niêm mạc mắt.
Ngoài những triệu chứng phổ biến kể trên, người bị sỏi ống mật còn xuất hiện một số triệu chứng khác như: Nôn, buồn nôn, ngứa, vàng mắt, nước tiểu vàng sẫm, phân bạc màu.
Nguyên nhân gây sỏi ống mật chủ
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến bệnh sỏi ống mật chủ. Trong đó, phải kể đến những nguyên nhân chính dưới đây:
Do nhiễm khuẩn, nhiễm kí sinh trùng
Khi dịch mật ứ trệ, vi khuẩn phát triển gây tổn thương thành đường mật làm cho các tế bào bị viêm loét bong vào dịch mật, làm kết tủa một số thành phần của dịch mật (sắc tố mật, muối mật) dẫn đến hình thành sỏi trong ống mật.
Ngoài ra, còn có trường hợp giun mang theo trứng hoặc xác giun chui lên ống mật và trở thành chỗ cho sắc tố mật lắng đọng bám vào, dần hình thành sỏi.
Do sỏi từ đường mật trong gan hoặc túi mật di chuyển xuống ống mật.
Có nhiều trường hợp người bệnh mắc sỏi ống mật chủ là do sỏi từ đường mật trong gan hoặc túi mật di chuyển/rơi vào ống mật chủ.
Sỏi từ túi mật di chuyển xuống ống mật chủ
Yếu tố nguy cơ gây bệnh sỏi ống mật chủ
Nguy cơ bị sỏi ống mật chủ sẽ có tỷ lệ cao hơn ở người có tiền sử sỏi mật, bệnh túi mật và ngay cả với những người đã cắt túi mật. Sau đây là các yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển sỏi ống mật chủ:
Béo phì
Chế độ ăn ít chất xơ, cao calo, ăn nhiều chất béo
Phụ nữ mang thai
Ăn chay kéo dài
Giảm cân nhanh trong thời gian ngắn
Ít hoạt động thể chất
Bên cạnh đó là những yếu tố nguy cơ không thể thay đổi bao gồm:
Tuổi: Người lớn tuổi thường có nguy cơ cao bị sỏi mật.
Giới tính: Phụ nữ có nhiều khả năng có sỏi mật.
Tiền sử gia đình: Người thân bị sỏi ống mật chủ thì bạn có nguy cơ mắc bệnh cao hơn người khác.
Biến chứng của bệnh sỏi ống mật chủ
Sỏi ống mật chủ nếu không được điều trị sớm có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm.
Biến chứng cấp tính
Thấm mật phúc mạc: Chỗ tắc của ống mật chủ xuất hiện mật ứ đọng, thấm qua thành ống mật vào ổ bụng.
Viêm phúc mạc mật: Dịch mật và vi khuẩn tràn vào ổ bụng do vỡ túi mật hoặc thủng ống mật gây nên nhiễm trùng ổ phúc mạc,
Viêm mủ đường mật và áp xe gan đường mật: Viêm mủ đường mật do ứ đọng mật và nhiễm trùng: dịch mật đen đục, có mùi thối và lẫn mủ. Viêm mủ đường mật dẫn đến việc hình thành các ổ áp xe nhỏ ở gan, biểu hiện sốt cao, rét run, gan to và đau…
Chảy máu đường mật: Thành ống mật bị loét do sỏi và áp xe, khiến ống mật bị nối liền với mạch máu trong gan. Triệu chứng nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen, chảy máu thường kéo dài, dai dẳng và thành từng đợt
Viêm tụy cấp do sỏi mật: Sỏi xuất hiện ở đoạn cuối ống mật hoặc sỏi chít vào cơ Oddi; khi khám điểm sườn thắt lưng có cảm giác đau, amylaza máu và nước tiểu tăng cao.
Viêm thận cấp sỏi mật (Hội chứng gan thận): Triệu chứng đi tiểu ít, vô niệu, vàng da tăng dần, urê và creatinin máu tăng cao. Đây là biến chứng nặng có thể gây tử vong.
Sốc nhiễm khuẩn đường mật: Người bệnh bị hội chứng tắc mật, sốt cao dao động, mạch nhanh nhỏ > 120 lần/phút, huyết áp giảm, cấy máu có vi khuẩn, chủ yếu là gram (-). Biến chứng có tỷ lệ tử vong cao.
Viêm đường mật là biến chứng nguy hiểm của bệnh sỏi ống mật
Phương pháp chẩn đoán bệnh sỏi ống mật chủ
Nếu tần suất, mức độ xuất hiện các triệu chứng ngày càng tăng thì người bệnh nên đến cơ sở y tế để thực hiện một số xét nghiệm giúp chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh và có phương pháp điều trị phù hợp, kịp thời.
Xét nghiệm sinh hóa máu.
Xét nghiệm nước tiểu.
Chụp X – quang ổ bụng, đường mật.
Siêu âm nội soi.
Chụp cộng hưởng từ (MRCP).
CT – Scan.
Phương pháp điều trị bệnh sỏi ống mật chủ
Nội khoa
Đặt ống mũi mật.
Bồi hoàn nước và điện giải đường tĩnh mạch.
Kháng sinh diệt vi trùng Gram âm và kỵ khí.
Giảm đau.
Vitamin K, huyết tương đông lạnh nếu có rối loạn đông máu.
Ngoại khoa
Nguyên tắc điều trị sỏi đường mật là lấy hết sỏi và bảo đảm lưu thông đường mật tốt, các phương pháp điều trị áp dụng bao gồm:
Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP).
Dẫn lưu đường mật xuyên gan qua da.
Phẫu thuật mở OMC lấy sỏi kinh điển.
Một số phương pháp dẫn lưu đường mật khác như tạo hình cơ vòng Oddi, nối OMC – tá tràng,…
Trong đó, nội soi mật tụy ngược dòng ERCP là kỹ thuật nội soi tiên tiến, đã được chứng minh có hiệu quả cao và được ứng dụng rộng rãi tại các quốc gia có y học phát triển như Mỹ, Nhật…. Tuy nhiên, đây cũng là kỹ thuật cao, đòi hỏi bác sĩ có tay nghề nhiều năm và trang thiết bị hiện đại. Do đó, ở Việt Nam, chỉ một số bệnh viện thực hiện được kỹ thuật này, trong đó có bệnh viện Hồng Ngọc.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Cảnh Bình - Trưởng khoa Tiêu hóa, BVĐK Hồng Ngọc là một trong những chuyên gia hàng đầu về nội soi tiêu hóa, đặc biệt là kỹ thuật phức tạp như nội soi mật tụy ngược dòng ERCP. Với hơn 35 năm kinh nghiệm tu nghiệp trong và ngoài nước, bác sĩ Nguyễn Cảnh Bình đã thực hiện thành công hàng nghìn ca can thiệp khó, giúp bệnh nhân tắc ống mật tránh được các cuộc đại phẫu phức tạp.
Nội soi mật tụy ngược dòng đặt stent dẫn lưu 70% đường mật cho bệnh nhân 68 tuổi ở tình trạng nguy kịch, thể trạng kém do sốt cao nhiều ngày
Nội soi mật tụy ngược dòng lấy thành công sỏi đúc khuôn, sỏi ống mật chủ, giúp bệnh nhân 52 tuổi, tiền sử 4 lần mổ mở thoát khỏi một ca đại phẫu lớn
Nội soi mật tụy ngược dòng lấy thành công 4 viên sỏi lớn ở ống mật chủ cho bệnh nhân quốc tịch Pháp 77 tuổi, có nhiều bệnh lý nền như viêm tụy cấp mức độ nặng, đái tháo đường type 2, tăng huyết áp, bệnh lý tim mạch - mạch vành, tuyến giáp, hội chứng ngưng thở khi ngủ.
Và hàng trăm bệnh nhân mắc sỏi ống mật chủ, viêm tắc đường mật,... khác.
PGS.TS.BS Nguyễn Cảnh Bình - Chuyên gia Tiêu hóa hơn 35 kinh nghiệm và ekip thực hiện nội soi mật tụy ngược dòng lấy sỏi OMC và dẫn lưu đường mật
Biện pháp ngăn ngừa sỏi ống mật chủ
Sỏi ống mật chủ có thể tái phát sau phẫu thuật. Vì vậy để ngăn ngừa sỏi ống mật, cần thực hiện các biện pháp dưới đây:
Hạn chế sử dụng nhiều chất béo bão hòa. Thay vào đó, hãy bổ sung nguồn chất béo tốt.
Ăn nhiều chất xơ, hoa quả chứa vitamin C, hạn chế đường bột.
Uống nhiều nước.
Hạn chế uống rượu bia, cà phê.
Tập thể dục, vận động thường xuyên.
Tránh giảm cân đột ngột mà hãy giảm một cách từ từ.
**Lưu ý: Những thông tin cung cấp trong bài viết của Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Người bệnh không được tự ý mua thuốc để điều trị. Để biết chính xác tình trạng bệnh lý, người bệnh cần tới các bệnh viện để được bác sĩ thăm khám trực tiếp, chẩn đoán và tư vấn phác đồ điều trị hợp lý cũng như kê đơn thuốc hiệu quả tốt nhất.
Trung tâm Tiêu hóa – Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc
Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc Phúc Trường Minh – Số 8 Châu Văn Liêm, Nam Từ Liêm, Hà Nội
Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc – 55 Yên Ninh, Ba Đình, Hà Nội
Phòng khám Hồng Ngọc Tasco Long Biên – Tầng 3, tòa B, Tasco Megamall, 07- 09 Nguyễn Văn Linh, Long Biên, Hà Nội
Gian S20 và TMDV 2A + 2B, Tầng 1 và 2, tổ hợp chung cư, văn phòng kết hợp dịch vụ thương mại Newtatco - Kosmo Tây Hồ, Phường Xuân Tảo, Quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội
